Is een werknemer verplicht om op verzoek van de werkgever een cursus of opleiding te volgen? En als dat zo is, is hij dan ook verplicht daar vrije tijd aan te besteden? Een en ander is afhankelijk van de concrete situatie. Hierbij spelen goed werkgever- en werknemerschap een rol, de afspraken in de arbeidsovereenkomst en een eventueel toepasselijke cao.
Goed werkgever- en werknemerschap
De werkgever en werknemer zijn verplicht zich als een goed werkgever en een goed werknemer te gedragen. Dat staat in artikel 7:611 van het Burgerlijk Wetboek. Wat deze begrippen inhouden is in veel rechterlijke uitspraken (jurisprudentie) vastgelegd. Voor de vraag of een werknemer verplicht kan worden om voor zijn werk een cursus of opleiding te volgen zijn de normen van goed werkgeverschap en goed werknemerschap van belang. Daarnaast is van belang of hierover iets is opgenomen in de arbeidsovereenkomst en of er een cao van toepassing is die hierover iets bepaalt.
Bepalingen over studie in de arbeidsovereenkomst
Als in de arbeidsovereenkomst is opgenomen dat een werknemer een cursus of opleiding dient te volgen in het kader van zijn functie, dan moet een werknemer van goede huize komen om hier onderuit te komen. Afspraak is afspraak. Als met naam en toenaam is opgenomen om welke cursus of opleiding het gaat dan zal er niet veel discussie mogelijk zijn.
Eigen tijd of werktijd
Een werkgever doet er bovendien verstandig aan om ook het een en ander op te nemen over de tijd die de werknemer hieraan besteedt. Het volgen van een cursus is in beginsel werktijd. Dit geldt temeer als deze cursus op verzoek van de werkgever wordt gevolgd. Deze tijd zal ofwel moeten worden betaald of moeten worden vervangen door vrije tijd op een ander moment. Ook kan worden overeengekomen dat zowel de werknemer als de werkgever tijd investeren. Ten slotte is het mogelijk dat de werkgever de kosten van de cursus voor zijn rekening neemt en de werknemer die cursus in zijn vrije tijd doet. Dat zal met name voorkomen als de cursus op verzoek van de werknemer wordt gevolgd.
Terugbetalen studiekosten
In veel arbeidsovereenkomsten staat bovendien een bepaling over het terugbetalen van het cursusgeld als de werknemer de onderneming verlaat. Er zal vaak sprake zijn van een 'glijdende schaal'. Dat wil zeggen dat de terugbetalingsverplichting van de werknemer tijdens de vastgestelde periode evenredig zal afnemen. Als hierover niets in de arbeidsovereenkomst is opgenomen zullen de kosten doorgaans voor rekening van de werkgever blijven.
Studie in de cao
In veel cao's is het onderwerp studie geregeld. Voor een aantal functies is het van groot belang dat de werknemers die onder de cao vallen regelmatig bijgeschoold worden. Men kan hierbij denken aan politie-functionarissen of piloten. Zij zullen regelmatig moeten worden nageschoold om te blijven voldoen aan de eisen die hun functie stelt. Zij worden dan ook verplicht om aan scholing deel te nemen. Vaak is ook in de cao een regeling opgenomen omtrent de tijd die hierin geïnvesteerd wordt en de kosten die aan de opleiding zijn verbonden. Het mag duidelijk zijn dat een werknemer zich hieraan heeft te conformeren. In veel cao's is ook voor de werkgever de verplichting opgenomen om werknemers op te leiden.
Voorwaarden scholing schriftelijk vastleggen
Een werkgever die investeert in de kennis en vaardigheden van een werknemer doet er verstandig aan om met een werknemer een overeenkomst te sluiten waarin wordt opgenomen wie de cursus betaalt, of deze in werktijd of in eigen tijd plaatsvindt, welke gevolgen er zijn verbonden aan het niet halen van examens en of en hoeveel de werknemer aan opleidingskosten moet terugbetalen als hij voor het einde van de cursus of binnen een korte periode na het afronden van een opleiding ontslag neemt of krijgt.
Niets geregeld over studie in de arbeidsovereenkomst of de cao
Als er niets geregeld is in de cao of in de individuele arbeidsovereenkomst kunnen er vragen rijzen omtrent verplichte deelname aan cursussen of opleidingen door de werknemer. Ook kan het juist de werknemer zijn die vindt dat hij recht heeft op scholing terwijl de werkgever daarvan de noodzaak niet inziet. In dergelijke gevallen dient een belangenafweging te worden gemaakt. Goed werkgever- en werknemerschap komen om de hoek kijken. Werkgevers hebben behoefte aan goed opgeleide werknemers. Het kan daarom in hun belang zijn om werknemers op te (laten) leiden om meer kennis en vaardigheden te verwerven zodat zij hun functie nog beter kunnen uitoefenen. Dit is ook van belang om de concurrentie een stapje voor blijven. Bovendien kunnen de werkzaamheden in minder tijd of efficiënter worden uitgevoerd.
Verplicht op cursus voor de baas
Ten slotte kan een waardevolle werknemer zo klaargestoomd worden voor een hogere functie, iets dat in zowel het belang van de werkgever als de werknemer kan zijn. Als een werkgever kan beargumenteren dat het volgen van een opleiding of een cursus door een werknemer nodig of gewenst is voor het goed uitvoeren van zijn functie, dan kan een werknemer doorgaans verplicht worden tot het volgen van een opleiding of cursus.
Studeren in werktijd
De tijd die de werknemer hieraan besteedt is in principe werktijd. De werknemer heeft over die tijd dus recht op loon of vervangende vrije tijd. Als er omstandigheden zijn waardoor het voor een werknemer niet mogelijk of wenselijk is om een opleiding te volgen dan dient de werknemer dat te kunnen aantonen. De werkgever zal daarmee dan rekening moeten houden. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als een werknemer privé-omstandigheden heeft die het volgen van een opleiding op dat moment bemoeilijken zoals een zieke partner of een ziek kind waarvoor hij de zorg heeft.
Scholing op verzoek werknemer
Het zal doorgaans lastiger voor een werknemer zijn om bij de werkgever af te dwingen dat deze hem een opleiding of cursus laat volgen op kosten van het bedrijf of in werktijd. Als de werkgever de noodzaak daarvan niet inziet en de werknemer niet kan aantonen dat bepaalde kennis noodzakelijk is voor het adequaat functioneren, dan rest hem niets anders dan de opleiding in zijn eigen tijd en voor eigen kosten te volgen. Dit kan anders zijn, als de werkgever, zoals hierboven al is aangestipt, op grond van de cao een verplichting heeft om zijn werknemers op te laten leiden.
Diploma halen
De werknemer die op kosten van de baas een opleiding volgt, al dan niet vrijwillig, dient zich ervoor in te zetten de opleiding zo goed mogelijk af te ronden. Het kan voor de functie die hij uitoefent bovendien noodzakelijk zijn dat hij een bepaald diploma of certificaat behaalt. Op termijn kan het ontbreken van een noodzakelijk diploma of certificaat zelfs aanleiding zijn om de arbeidsovereenkomst te beëindigen. Op zichzelf is het weigeren deel te nemen aan scholing overigens geen reden voor ontslag op staande voet. Wel kunnen de omstandigheden ertoe leiden dat een ontslag op grond van het ontbreken van de benodigde kennis terecht wordt gegeven, zeker op de langere termijn.